مشک آهوی ختن (نوعی آهوی کوتاه قد نر)
مشک آهوی خُتن یکی از کمیاب‌ترین و ارزشمندترین مواد طبیعی معطر در جهان است. این ماده، از غده‌ای کوچک در بدن آهوی نر خُتن (آهوی کوتاه‌قد کوهستانی) به‌دست می‌آید که در فصل جفت‌گیری برای جذب جنس ماده ترشح می‌شود. این آهوها در نواحی مرتفع و سرد آسیای مرکزی، به‌ویژه در منطقه‌ی خُتن (در مرز چین، تبت و کشمیر) زندگی می‌کنند. مشک طبیعی که از بدن این آهو استخراج می‌شود، ماده‌ای قهوه‌ای تیره تا سیاه با بویی بسیار تند و نافذ است که پس از ترکیب با هوا و گذشت زمان، رایحه‌ای گرم، سنگین و دل‌نشین پیدا می‌کند.
در گذشته، جمع‌آوری مشک معمولاً با شکار آهو همراه بود، چون غده‌ی مشک (که به آن «کیسه‌ی ناف آهوی خُتن» می‌گویند) در داخل بدن حیوان قرار دارد. به همین دلیل، امروزه استخراج طبیعی مشک به‌صورت انسانی و با روش‌های جایگزین یا از نمونه‌های پرورشی انجام می‌شود تا از انقراض این گونه‌ی نادر جلوگیری شود. نوع اصل و طبیعی مشک به‌ندرت در بازار یافت می‌شود و معمولاً قیمت بسیار بالایی دارد.
از نظر تاریخی، مشک یکی از مواد اصلی در ترکیب عطرهای سلطنتی، روغن‌های معطر و بخورهای مذهبی بوده است. در طب سنتی ایران، چین و هند، مشک جایگاه ویژه‌ای دارد و به‌عنوان ماده‌ای گرم و محرک شناخته می‌شود. گفته می‌شود که بوی آن باعث تقویت قلب، افزایش تمرکز و بهبود خلق‌وخو می‌شود. در طب اسلامی نیز از مشک به‌عنوان عطری بهشتی یاد شده و مصرف اندک آن برای تقویت بدن و ذهن توصیه گردیده است.
مشک ختن علاوه بر کاربرد در عطرسازی، گاهی در طب سنتی به‌صورت محدود برای درمان ضعف عمومی بدن، سردی مزاج، یا مشکلات عصبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته به‌دلیل قدرت بالای ترکیبات معطر آن، مصرف خوراکی یا موضعی باید با احتیاط و زیر نظر فرد آگاه انجام شود.
از نظر بویایی، مشک ختن رایحه‌ای پیچیده و چندبعدی دارد: در ابتدا تند و حیوانی، سپس گرم، عمیق و شیرین می‌شود. همین ویژگی باعث شده تا در ترکیب عطرهای کلاسیک و فاخر، از آن به‌عنوان نت پایه استفاده شود؛ یعنی ماده‌ای که رایحه‌ی اصلی عطر را ماندگار و عمیق می‌کند.
امروزه بیشتر مشک‌های موجود در بازار عطاری و عطرسازی از نوع گیاهی یا سنتتیک (مصنوعی) هستند که بوی مشابهی با نوع طبیعی دارند، اما بدون آسیب به حیوانات تولید می‌شوند. با این حال، مشک طبیعی آهوی خُتن همچنان در میان عطربازان حرفه‌ای و علاقه‌مندان به عطرهای اصیل شرقی، جایگاه ویژه و مقدسی دارد.
مشک، عطری است از دل کوه‌های خنک و صخره‌های بلند؛ عصاره‌ای از طبیعت وحشی که قرن‌ها نماد قدرت، عشق و زندگی بوده است. رایحه‌ای که با گذر زمان نه تنها کم‌رنگ نمی‌شود، بلکه گرم‌تر، عمیق‌تر و ماندگارتر می‌گردد.