تخم گشنیز
تخم گشنیز یکی از دانه‌های پرکاربرد و پرخاصیت در عطاری‌ها و آشپزخانه‌های ایرانی است. این دانه‌ها حاصل گیاه گشنیز (Coriandrum sativum) هستند؛ همان گیاهی که برگ تازه‌اش به‌عنوان سبزی گشنیز شناخته می‌شود. اما بخش بذر این گیاه، یعنی تخم گشنیز، خواص و کاربردهایی دارد که از دوران باستان تا امروز در طب سنتی و آشپزی اهمیت فراوانی پیدا کرده است.
دانه‌های گشنیز معمولاً گرد و قهوه‌ای روشن‌اند و عطر خاصی دارند که ترکیبی از بوی لیمو و ادویه‌های گرم است. طعم آن کمی تلخ و تند اما مطبوع است و هنگام تفت دادن یا آسیاب کردن، بویی خوش و آرام‌بخش از خود متصاعد می‌کند. تخم گشنیز علاوه بر مصرف خوراکی، جایگاه ویژه‌ای در طب سنتی ایرانی، هندی و چینی دارد.
در منابع طب سنتی آمده است که گشنیز طبیعتی سرد و خشک دارد و برای کاهش حرارت بدن، رفع عطش، تسکین التهاب معده و آرام کردن اعصاب بسیار مفید است. از آن برای درمان سوءهاضمه، نفخ، بی‌خوابی و حتی سردرد ناشی از گرما استفاده می‌شود. ترکیبات معطر موجود در دانه گشنیز مانند «لینالول» خاصیت ضدباکتری، ضدالتهاب و آرام‌بخش دارند و به همین دلیل در طب نوین نیز توجه ویژه‌ای به آن شده است.
یکی از کاربردهای معروف تخم گشنیز، کمک به سلامت دستگاه گوارش است. دم‌کرده‌ی آن به هضم غذا کمک می‌کند، احساس سنگینی معده را کاهش می‌دهد و در رفع نفخ مؤثر است. بسیاری از افراد آن را همراه با زیره و رازیانه دم می‌کنند تا نوشیدنی‌ای طبیعی برای تقویت معده و روده بسازند. در برخی مناطق نیز تخم گشنیز را پودر کرده و با کمی عسل ترکیب می‌کنند تا به‌عنوان ملین و پاک‌کننده بدن استفاده شود.
در آشپزی، تخم گشنیز ادویه‌ای بسیار محبوب است. در غذاهای ایرانی مانند ترشی‌ها، خورشت‌ها و برخی سس‌ها استفاده می‌شود و در آشپزی هندی و آسیایی هم یکی از پایه‌های اصلی ترکیب کاری (Curry) به‌شمار می‌رود. اگر دانه‌ها را کمی تفت دهید و سپس آسیاب کنید، عطر آن چندین برابر می‌شود و طعم خاصی به غذا می‌دهد.
برای نگهداری، تخم گشنیز باید در ظرف دربسته، دور از نور مستقیم و رطوبت نگهداری شود. دانه‌های سالم تا مدت‌ها عطر خود را حفظ می‌کنند، اما اگر پودر شوند بهتر است در مدت کوتاه‌تری مصرف گردند تا خاصیت‌شان از بین نرود.
تخم گشنیز نمونه‌ای از آن دسته مواد طبیعی است که هم در آشپزی روزمره و هم در نسخه‌های درمانی سنتی جایگاه خود را حفظ کرده است؛ دانه‌ای کوچک با تأثیری بزرگ بر آرامش معده، ذهن و بدن.
